Ακουστική υπερευαισθησία/ υποευαισθησία και οι επιπτώσεις τους στη συμπεριφορά του παιδιού με αυτισμό

Η αισθητηριακή ολοκλήρωση (όρος που αρχικά χρησιμοποιήθηκε από την A.J.Ayres, 1979) είναι μία φυσιολογική νευρολογική διαδικασία, η βασική και κορυφαία ανθρώπινη λειτουργία της οργάνωσης του αισθητηριακού ερεθίσματος ώστε να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί. Μέσω της αισθητηριακής ολοκλήρωσης τα μέρη του νευρικού συστήματος εργάζονται μαζί ώστε το άτομο να γίνει ικανό να αντιδράσει μέσα στο περιβάλλον του. Οι αισθήσεις λοιπόν εργάζονται μαζί ώστε να καταγράψουν, να συγκρίνουν και να οργανώσουν τα αισθητηριακά εισερχόμενα και να δώσουν λογική αντίδραση.  Χρησιμεύει στο να κάνει ικανό το άτομο μέσω του συντονισμού των αισθήσεων να επιβιώνει, να αποκτήσει την αίσθηση και το νόημα του κόσμου και να αντιδρά με το περιβάλλον με σκόπιμους τρόπους. Συμβαίνει αυτόματα καθώς το άτομο προσλαμβάνει αισθήσεις μέσω των αισθητηριακών υποδοχέων που περιλαμβάνουν: δέρμα, οφθαλμούς, αυτί, στόμα, μύτη.

Υπολογίζεται ότι ένα στα τέσσερα παιδιά αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αισθητηριακή ολοκλήρωση. Οι δυσκολίες αυτές είναι είτε αμιγείς (“sensory processing disorder”) είτε συνοδές δυσκολίες με άλλες παθήσεις (ΔΑΦ, ΔΕΠ-Υ κλπ).

Διαχρονικές έρευνες δείχνουν ξεκάθαρα ότι τα παιδιά με αυτισμό αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες στους τομείς απτικής λειτουργίας, γευστικό-οσφρητικής αισθητικότητας, κινητικής αισθητικότητας και ακουστικού φιλτραρίσματος σε σχέση με παιδιά με άλλες παθήσεις.

Τα παιδιά με αυτισμό μπορεί να έχουν αισθητηριακές δυσκολίες σε σχέση με μια ή περισσότερες αισθήσεις (όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση, αφή). Ο βαθμός δυσκολίας διαφέρει από άτομο σε άτομο. Συχνά όμως, οι αισθήσεις τους είναι είτε ιδιαίτερα έντονες (υπερευαισθησία), είτε άτονες (υποευαισθησία).

Ερεθίσματα που προκαλούν αντιδράσεις, περιλαμβάνουν: ζωηρά φώτα, δυνατούς θορύβους, έντονες οσμές και ασυνήθιστες υφές υλικών. Άλλα παιδιά έχουν εξαιρετική αντοχή στον πόνο, το κρύο ή την ζέστη, υπερβολικά οξυμένη όσφρηση. Μερικές φορές για να αντιμετωπίσουν το άγχος ή την υπερβολική ανασφάλεια που τους προκαλούν τα αισθητηριακά ερεθίσματα, μπορεί να υιοθετούν συμπεριφορές παράξενες ή ασυνήθιστες (να κλείνουν τα αυτιά τους ή να φεύγουν, να απομονώνονται, να βγαίνουν από την τάξη ή να εγκαταλείπουν τον συνομιλητή τους στο μέσον μιας συζήτησης) που όμως οφείλονται ακριβώς σ’ αυτές τις νευρολογικές ιδιαιτερότητες και δεν αποτελούν δείγματα αγένειας ή κακής συμπεριφοράς. Οι δυσκολίες αυτές επηρεάζουν την λειτουργικότητα του ατόμου σε όλους τους τομείς.

Όσον αφορά στα ακουστικά ερεθίσματα, συμπεριφορές που υποδηλώνουν υπερ-ευαισθησία, μπορεί να είναι οι ακόλουθες:

- έχουν ευαισθησία, αντιδρoύν αρνητικά, έχουν δυσκολίες στο να λειτουργήσουν ή αποσπάται η προσοχή τους από ήχους που συνήθως δεν είναι ενοχλητικοί όπως τρεχούμενο νερό, ζουζούνια, ψυγείο, υπολογιστής, air- condition, από απρόσμενους ή δυνατούς θορύβους, όπως σειρήνα, ηλεκτρική σκούπα, γαύγισμα, μίξερ). 

- παρουσιάζουν προβλήματα προσοχής. 

- δυσκολεύονται να ακολουθήσουν προφορικές οδηγίες.

- δυσκολεύονται στο φωνολογικό σύστημα, στο διάβασμα, στο συλλαβισμό εξαιτίας φτωχών ακουστικών δεξιοτήτων.

- κλείνουν με τα χέρια τα αυτιά τους, μιλούν συνεχώς, ηχολαλούν ή κάνουν ήχους, σε μια προσπάθεια να μειώσουν την ένταση άλλων ενοχλητικών ήχων και να νιώσουν ασφάλεια

- δαγκώνουν ή μασάνε αντικείμενα σαν μια προσπάθεια να μειώσουν την επίδραση ενοχλητικών (γι' αυτούς) ήχους.

Συμπεριφορές που υποδηλώνουν υπο-ευαισθησία στα ακουστικά ερεθίσματα, μπορεί να είναι οι εξής:

- δεν ανταποκρίνονται στο ονομά τους

- θέλουν πολύ δυνατά το ραδιόφωνο και  την τηλεόραση

- αναζητούν δυνατούς ήχους ή βάζουν το αυτί τους κοντά στην πηγή του ήχου

- δείχνουν δυσκολίες στην παραγωγή ήχων 

- βάζουν κοντά στα αυτιά τους δονούμενες συσκευές, π.χ. ηλεκτρική οδοντόβουρτσα.

Συγκεκριμένα, εφόσον το ακουστικό σύστημα διεγείρεται στους ήχους, ετοιμάζει το σώμα για να δείξει προσοχή (Ayres 1979) και ενισχύει την επικοινωνία. Όταν λοιπόν το ακουστικό σύστημα είναι αυτό που παρουσιάζει ευαισθησία, τότε η επικοινωνία βλάπτεται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό.

Το παιδί δείχνει να μην είναι ενήμερο για μία δραστηριότητα, δείχνει να μην ακούει ό,τι του λέμε και δεν ανταποκρίνεται στην κλήση του ονόματός του (συχνά παραπέμπονται για ακοολογικό έλεγχο), δεν κατανοεί λεκτικές εντολές και συχνά του αρέσουν οι παράξενοι θόρυβοι / επιθυμεί να κάνει θόρυβο για τον θόρυβο.

Η Temple Grandin, συγγραφέας πολλών βιβλίων και ίσως η πιο δημοφιλής και πολυγραφέστερη αυτιστική ενήλικας μιλά πολύ για τις αντίστοιχες δυσκολίες της: “Οι αισθήσεις μου ήταν υπερ-ευαίσθητες σε δυνατούς θορύβους και αγγίγματα. Οι δυνατοί θόρυβοι χτυπούσαν τα αυτιά μου και ταραζόμουν και τραβιόμουν μακριά για να αποφύγω τις υπερ-έντονες για 'μένα αυτές αισθήσεις”.