Λογοθεραπεία και Ορθοδοντική

Η ορθοδοντική είναι η ειδικότητα της οδοντιατρικής, η οποία ασχολείται με τη διάταξη των δοντιών στα οδοντικά τόξα και την καθοδήγηση των γνάθων σε αρμονικές μεταξύ τους θέσεις. Ο απώτερος στόχος είναι η αποκατάσταση της λειτουργίας της στοματικής κοιλότητας (ως προς τις διαδικασίες μάσησης και ομιλίας) και της αισθητικής του προσώπου. Η λογοθεραπεία, κλάδος των επιστημών του ανθρώπου, ασχολείται με την πρόληψη, διάγνωση και αποκατάσταση των διαταραχών της επικοινωνίας, φωνής, λόγου και ομιλίας σε παιδιά και ενήλικες.

Διαπιστώσεις ως προς το εάν η ορθοδοντική διαταραχή αποτελεί το κύριο ή το δευτερογενές πρόβλημα (αποτέλεσμα δηλαδή λανθασμένων χειρισμών της γλώσσας ή και των χειλιών - υπάρχει και αυτή η πιθανότητα) καθορίζουν τον χρόνο επέμβασης του κάθε ειδικού. Ο λογοπεδικός δηλαδή ενδέχεται να επέμβει πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά την ορθοδοντική θεραπεία. Στις ελάχιστες εκείνες περιπτώσεις που η μορφολογική διαταραχή δεν επιδέχεται ορθοδοντικής θεραπείας, ο λογοπεδικός θα προσπαθήσει να βρει αντισταθμιστικές λύσεις, ώστε να βοηθήσει το άτομο να αρθρώσει το φθόγγο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Πάνε μαζί;

Περιπτώσεις στις οποίες ο ορθοδοντικός χρειάζεται να δουλέψει από κοινού με το λογοπεδικό, είναι οι εξής:

Σχιστίες:

Τα παιδιά με σχιστία χείλους ή υπερωας, συχνά παρουσιάζουν προβλήματα ακοής και ομιλίας. Λόγω δυσλειτουργίας της ευσταχιανής σάλπιγγας, το βρέφος μπορεί να εμφανίζει συχνές προσβολές μέσης ωτίτιδας. Το χάσμα ακόμη, επηρεάζει άμεσα την ομιλία, στην οποία δίνει έντονη ένρινη χροιά. Όσον αφορά στη φωνητική, φωνολογική και γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού, συνήθως παρατηρείται καθυστέρηση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το παιδί αντιμετωπίζει προβλήματα ακοής και λόγω αυτού χρησιμοποιεί περιορισμένο αριθμό λέξεων, περνά μεγάλα χρονικά διαστήματα στα νοσοκομεία και η οικογένεια το αποτρέπει από το να μιλά.

Για τη χειρουργική σύγκλιση της υπερωιοσχιστίας οι απόψεις διίστανται ελαφρά, αλλά συνήθως ο κατάλληλος χρόνος είναι η ηλικία του ενός έτους περίπου. Η λογοθεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί, όταν το παιδί αρχίσει να μιλάει. Οι διάφορες χειρουργικές τεχνικές μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη του οστού της άνω γνάθου, και πάντοτε θα πρέπει να ζητείται η εκτίμηση του ορθοδοντικού.

Προκειμένου να σχεδιαστεί μια αποτελεσματική μέθοδος παρέμβασης, χρειάζεται να παρέμβει λογοθεραπευτής ή να γίνει φαρυγγοπλαστική. Πρόκειται για επέμβαση, που γίνεται σε ηλικία 5-6 ετών και αφορά σε παιδιά με χειρουργημένη σχιστία της υπερώας, που παρουσιάζουν ένρινη και ακατάληπτη ομιλία και στα οποία η λογοθεραπεία δεν έχει δώσει αποτέλεσμα τουλάχιστον για 6 μήνες. Σκοπός της επέμβασης είναι να πετύχουμε απόφραξη του ρινοφάρυγγα με μετακίνηση παρακείμενων ιστών και να ελαττώσουμε τη διαφυγή αέρα προς τις ρινικές κοιλότητες.

Αναφορικά με την αξιολόγηση, διάγνωση και θεραπεία ενός παιδιού με σχιστία, ο λογοθεραπευτής κατέχει σημαντικό ρόλο. Αρχικά, πρέπει να ενημερώσει πλήρως και λεπτομερώς το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού με όρους κατανοητούς. Έπειτα, πρέπει να τους εφοδιάσει με κατατοπιστικές συμβουλές για τον ορθότερο τρόπο σίτισης του βρέφους. Τέλος, πρέπει να παρέμβει καθοριστικά στα στάδια εξέλιξης της φωνής, του λόγου και της ομιλίας του παιδιού, αφού πρώτα το εντάξει σε ένα συστηματικό θεραπευτικό πρόγραμμα.

Υπερωοφαρυγγική Δυσλειτουργία:

Το φυσιολογικό υπερωοφαρυγγικό κλείσιμο επιτυγχάνεται με τη συγχρονισμένη δράση της μαλακής υπερώας, των πλευρικών και των οπίσθιων φαρυγγικών τοιχωμάτων. Αυτές οι δομές λειτουργούν σαν βαλβίδα, που βοηθά στον αποκλεισμό της ρινικής κοιλότητας από τη στοματική κατά τη διάρκεια του προφορικού λόγου, του τραγουδιού, του σφυρίγματος, της εκπνοής, του ρουφήγματος, της κατάποσης και του έμετου.

Γενικά, η υπερωοφαρυγγική δυσλειτουργία μπορεί να επηρεάσει το λόγο και την αντήχηση της ομιλίας του ατόμου με πολλούς τρόπους. Επειδή το υπερωοφαρυγγικό κλείσιμο είναι σημαντικό για την παραγωγή των περισσότερων ήχων, κάποια διακοπή στη λειτουργία αυτής της βαλβίδας μπορεί να οδηγήσει σε υπερρινικότητα, ρινική διαφυγή, «αδύναμα» σύμφωνα, μικρό μήκος εκφωνήματος, αντισταθμιστικές στρατηγικές άρθρωσης ακόμη και δυσφωνία. Πιο συγκεκριμένα, η υπερρινικότητα εξαρτάται από το μέγεθος του ανοίγματος.

Όταν υπάρχει υπερρινικότητα, η ποιότητα του προφορικού λόγου χαρακτηρίζεται απλώς «ρινική». Η ρινική διαφυγή αναφέρεται στην ανάρμοστη διαφυγή της πίεσης του αέρα μέσω της ρινικής κοιλότητας κατά την παραγωγή του προφορικού λόγου. Η ρινική διαφυγή συμβαίνει μόνο στα σύμφωνα και κυρίως στα άηχα: /p/, /t/, /k/, /s/. Επίσης, παράγονται «αδύναμα» σύμφωνα σε ένταση και πίεση και παρουσιάζεται το φαινόμενο του μικρού μήκους εκφωνήματος καθώς η πίεση που διαρρέει από την υπερωοφαρυγγική βαλβίδα προκαλεί μείωση της πίεσης του αέρα στη στοματική κοιλότητα και δεν επαρκεί για την παραγωγή συμφώνων.

Μυολειτουργική Διαταραχή:

Μια άλλη διαταραχή που απαιτεί συνδυαστική παρέμβαση ορθοδοντικού και λογοπεδικού, είναι η μυολειτουργική διαταραχή. Έτσι ονομάζεται η υπολειτουργία των κινητικών και αισθητηρίων οργάνων των μυών του προσώπου και της στοματικής κοιλότητας και εκδηλώνεται ως διαταραχή της ισορροπίας των μυών του λαιμού, του προσώπου, της στοματικής κοιλότητας και του αυχένα. Τα συμπτώματα της διαταραχής είναι ανοιχτά χείλη, στοματική αναπνοή, μειωμένος μυικός τόνος της γλώσσας, αδρανής θέση γλώσσας. Επιπλέον, κατά την κατάποση, η γλώσσα δεν πιέζει την υπερώα αλλά τα μπροστινά και πλαινά δόντια (tongue thrust), γεγονός που επακολούθως προκαλεί ανωμαλίες στις θέσεις των δοντιών και προβλήματα στην οδοντοφυία και στην οδοντοστοιχία. Αποτέλεσμα της μυολειτουργικής διαταραχής, αποτελεί η συγκεχυμένη ομιλία του παιδιού (επηρεάζονται κυρίως οδοντικοί, ουρανικοί, υγροί, χειλικοί φθόγγοι) και η αυξημένη ροή σάλιου.

Πιπίλισμα, θέση δοντιών:

Κάποια ορθοδοντικά προβλήματα είναι δυνατόν λόγω της κακής θέσης των δοντιών, να έχουν επιπτώσεις στον τρόπο ομιλίας. Ακόμη, το πιπίλισμα του δαχτύλου και η παρατεταμένη χρήση πιπίλας, είναι παράγοντες που συμβάλλουν στη λανθασμένη τοποθέτηση της γλώσσας και προκαλούν ανωμαλίες της γνάθου και των δοντιών.

Τέλος, όταν τα πάνω με τα κάτω μπροστινά δόντια δεν κλείνουν σωστά και υπάρχει κενό, μπορεί να προκληθεί δυσκολία στην ομιλία. Αυτή η κατάσταση διορθώνεται με την ορθοδοντική θεραπεία, συχνά σε συνδυασμό με τη λογοθεραπεία.

Με τί άλλο ασχολείται η λογοθεραπεία;

· εξελικτικές φωνολογικές διαταραχές

το παιδί που αναφορικά με την ηλικία του απλοποιεί συστηματικά την ομιλία του, με αποτέλεσμα να γίνεται δυσκατάληπτο.

· εξελικτικές γλωσσικές διαταραχές

το παιδί που αναφορικά με την ηλικία του δεν έχει πλούσιο λεξιλόγιο και παρουσιάζει δυσκολίες στη γραμματική, στη σύνταξη και στη μορφολογία. Ακόμη παρουσιάζει δυσκολίες στην αντίληψη του λόγου.

· εξελικτικές αρθρωτικές διαταραχές

δυσαρθρία: αρθρωτική δυσκολία νευρολογικής ή μυϊκής αιτιολογίας

δυσπραξία: δυσκολία που επηρεάζει το συντονισμό και προγραμματισμό των

αρθρωτικών κινήσεων, ελλείψει νευρολογικής ή μυϊκής δυσλειτουργίας.

· διαταραχές ροής

τραυλισμός: διαταραχή της ροής της ομιλίας, η οποία χαρακτηρίζεται από την

επανάληψη φθόγγων ή συλλαβών

ταχυλαλία:διαταραχή της ροής της ομιλίας, η οποία χαρακτηρίζεται από υπερβολική ταχύτητα και ανυπαρξία παύσεων.

· διαταραχές του γραπτού λόγου

μαθησιακές δυσκολίες, δυσλεξία.

· διαταραχές στο γραπτό και προφορικό λόγο εξαιτίας συνδρόμου

· διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές

διαταραχές επικοινωνίας, όπως ο αυτισμός και το σύνδρομο Asperger.

διαταραχές επικοινωνίας νευρολογικής αιτολογίας, όπως εγκεφαλικό επεισόδιο, νόσος του Πάρκινσον, σκλήρυνση κατά πλάκας, πάρεση προσωπικού νεύρου.

· διαταραχές φωνής

λειτουργικές δυσφωνίες, υπερκινητικές δυσφωνίες

· κώφωση/ βαρηκοία

· διαταραχές κατάποσης

· νοητική υστέρηση

Θα πρέπει να τονισθεί ότι η έγκαιρη διάγνωση πιθανής απόκλισης από την φυσιολογική ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για τη λογοθεραπευτική παρέμβαση. Η έγκαιρη έναρξη της λογοθεραπείας έχει και ως αποτέλεσμα την αποφυγή δευτερευόντων διαταραχών στην συμπεριφορά, και εγγυάται την ομαλή κοινωνική ένταξη του ασθενή.